Ogródek ziołowy - zalety uprawy ziół w ogrodzie

Inspiracją do stworzenia niniejszego wpisu jest mój tegoroczny urlop na greckiej wyspie Kos, gdzie miałam okazję odwiedzić muzeum Hipokratesa - ojca współczesnej medycyny. Mimo, iż żył on w latach 460 - 375 r p.n.e., jego obserwacje, doświadczenia, diagnozy, czy prototypy urządzeń do redukcji wad postawy, jak również nomenklatura medyczna, są stosowane do dziś. Podstawowymi zasadami, którymi kierował się Hipokrates, było nieszkodzenie choremu i pomaganie uzdrawiającym siłom natury w walce z chorobą. Hipokrates doceniał także znaczenie diety i higieny w profilaktyce zdrowotnej. Zauważył również wpływ klimatu na budowę ciała i stan zdrowia. Jako zabiegi lecznicze stosował m.in. balneotarapię - dziedzina medycyny uzdrowiskowej, wykorzystująca w leczeniu surowce naturalne, takie jak wody mineralne czy peloidy (błota lecznicze, wśród których najpopularniejsza jest aktualnie borowina).Opisał też funkcje lecznicze światła, promieniowania słonecznego, zimna oraz ćwiczeń fizycznych. Uważał także, że środowisko i klimat wpływa na stan zdrowia i kondycję człowieka. To tylko kilka podstawowych informacji tytułem wstępu, aby pokrótce nakreślić postać tego wielkiego człowieka, o którym, myślę, warto poczytać więcej. Przechadzając się po salach muzeum, oglądając eksponaty i czytając informacje na temat tej niesamowitej postaci, miałam wrażenie, że to, do czego aktualnie powracamy w dzisiejszych czasach - mam na myśli stosowanie naturalnych metod leczenia (równolegle z osiągnięciami współczesnej medycyny), opisane i znane było już przed naszą erą! W sali z używanymi przez Hipokratesa „lekami”, znajdowały się słoje z przeróżnymi roślinami rosnącymi w ogrodzie. Hipokrates stosował w leczeniu nie tylko liście, owoce, kwiaty czy korzenie ziół, ale również korę czy sok z drzew i krzewów. Z uprawianych ponad 220 roślin w ogrodzie Hipokratesa przygotowywane były różnego rodzaju tabletki, pigułki, kremy, syropy, maści i wiele innych form leków.

‍
Zioła uprawiane w ogrodach przydomowych są wspaniałym dodatkiem aromatycznym i smakowym do potraw, nie wspominając o ich walorach ozdobnych. Należy pamiętać też, że stanowią remedium na różne dolegliwości. Poniżej przedstawię najbardziej znane zioła, które ze względu na długość sezonu wegetacyjnego możemy podzielić na :‍

JEDNOROCZNE:

• Bazylia - podstawowy składnik pesto; stosuje się m.in. do pizzy, warzyw strączkowych, przyprawiania mięs oraz pomidorów; można dodać do twarogu wymieszanego ze śmietaną, a z dodatkiem ząbka czosnku do masła; z działań prozdrowotnych należy wspomnieć, że bazylia wspiera funkcjonowanie układu nerwowego; uspokaja, łagodzi stres i napięcie, a jednocześnie wzmacnia koncentrację oraz niweluje uczucie zmęczenia związane z wytężoną pracą o charakterze fizycznym bądź umysłowym; znosi dolegliwości bólowe w przebiegu migreny, a także reumatyzmu; ułatwia zasypianie i wpływa pozytywnie na jakość snu, w efekcie czego organizm jest bardziej wypoczęty; poprawia trawienie pokarmów, niweluje wzdęcia, działa rozkurczowo i moczopędnie; wykazuje działanie przeciwzapalne i pobudzające akcję serca;

• Cząber ogrodowy - ma ostry, wręcz pieprzny smak i wyrazisty korzenny aromat, można go używać do różnego rodzaju farszów; najsmaczniejsze jest połączenie cząbru z roślinami strączkowymi - grochem, fasolą, jak też z soczewicą; można go dodać również do zup, sosów czy gulaszu; można nim przyprawić ryby, wieprzowinę, dziczyznę, baraninę; dobrze komponuje się z pomidorami oraz ziemniakami; ma liczne właściwości lecznicze: antyseptyczne, przeciwzapalne, przeciwbólowe, moczopędne; można go stosować przy biegunkach i wzdęciach, a także przy bólu gardła oraz zewnętrznie przy stanach zapalnych skóry; dobrze sprawdza się jako składnik maseczek ściągających;
• Kolendra - stosowana w kuchni głównie jako przyprawa; jej liście mają delikatnie anyżowy zapach; w chińskiej kuchni kolendra jest tak popularna, jak u nas natka pietruszki; liście kolendry są stosowane także w potrawach kuchni meksykańskiej - składnik sosu guacamole; można ją  wykorzystać także podczas przygotowywania ciast i lodów; w medycynie naturalnej kolendra jest stosowana m.in. na utrudnione trawienie, poprawę apetytu i uspokojenie; naukowcy przekonują, że pomaga także w zatruciach pokarmowych;
• Majeranek - jest dodawany do warzyw strączkowych, dań mięsnych i ryb; najczęściej stosuje się w formie suszonej; jego smak wzbogaca tradycyjne polskie dania, takie jak żurek czy barszcz czerwony; jest także znanym sposobem na zwiększenie strawności produktów wzdymających, takich jak np. rośliny strączkowe czy kapustne; działania prozdrowotne: olejek z majeranku wykazuje najsilniejsze działanie antyseptyczne, przeciwbakteryjne i grzybobójcze; stosowany w zakażeniach drobnoustrojami; działa leczniczo na wrzody żołądka, a oprócz tego chroni przewód pokarmowy i przeciwdziała występowaniu uporczywych dolegliwości; olejki eteryczne zawarte w majeranku pozytywnie wpływają na łagodzenie objawów kaszlu oraz wykazują działanie wykrztuśne;
• Trybula ogrodowa - natka wykorzystywana jest jako przyprawa, która łączy walory smakowo-zapachowe kminu rzymskiego, anyżu i pietruszki; używana do sałatek, surówek, zup, ryb, owoców morza, mięs czy serów; bardzo dobrze łączy się z marchewką, selerem, pomidorami, zielonym groszkiem; napar z trybuli wspomaga proces trawienia, pobudza apetyt, łagodzi wzdęcia, czkawkę i gazy oraz zapobiega nadmiernej fermentacji jelitowej; zalecany jest przy schorzeniach wątroby, nadciśnieniu tętniczym krwi, dolegliwościach reumatycznych, a także poprawia funkcjonowanie nerek;
• Pietruszka naciowa - jest lubianą i najczęściej stosowaną przyprawą; natka pietruszki dodawana jest do zup, wzbogaca smak sałatek i surówek; można z niej przygotować pesto oraz krem; świeża, jak i wysuszona doskonale komponuje się z rybami, różnego rodzaju sosami, daniami makaronowymi i sałatkami; odrobina posiekanych listków bardzo dobrze smakuje także w połączeniu z owocami morza, grzybami oraz warzywami; natka pietruszki wykazuje wiele korzystnych dla naszego zdrowia właściwości - jest prawdziwą bombą witaminową! i bardzo cennym źródłem błonnika; korzystnie wpływa na układ moczowy człowieka oraz pracę układu trawiennego, a także na nasz układ odpornościowy; pomaga zwalczyć infekcje;          
  

WIELOLETNIE:

• Estragon - najczęściej stosuje się do marynat, kiszenia warzyw oraz podkreślenia smaku ryb, produktów mlecznych, mięs i jaj; do najważniejszych działań prozdrowotnych estragonu możemy zaliczyć działanie bakteriobójcze, rozkurczowe, przeciwzapalne i żółciopędne; poprawia apetyt i usprawniania procesy związane z trawieniem, wspomaga zwalczanie niektórych pasożytów zasiedlających przewód pokarmowy; ekstrakty estragonu są skuteczne w zwalczaniu Helicobacter pylori, a tym samym w leczeniu stanów zapalnych żołądka i dwunastnicy w tym wrzodów i nadżerek; wykazuje korzystne działanie na układ moczowy, dzięki czemu wspiera usuwanie niekorzystnych substancji z organizmu; ma też działanie wykrztuśne przy uporczywym kaszlu oraz uspokajające i ułatwiające zasypianie;
• Lubczyk - świeże listki można mrozić i suszyć; doskonały do zup, sosów i pieczeni; ma intensywny smak i specyficzny zapach; właściwości lecznicze ma korzeń lubczyku, który wpływa na obniżanie poziomu złego cholesterolu, chroni przed chorobami serca, pozytywnie wpływa na skórę oraz na układ moczowy i nerki; oczyszcza organizm z toksyn, przyspiesza przemianę materii oraz wspomaga walkę z niestrawnością; działa na organizm detoksykująco i antybakteryjnie;
• Lawenda - doskonale pasuje do ryb, owoców morza, delikatnych mięs, np. drobiu, czy pieczonych ziemniaków; wraz z oliwą z oliwek tworzy aromatyczny dressing do sałatek, przede wszystkim tych na bazie świeżych pomidorów; dobrze komponuje się z szałwią i koprem; z kwiatów można przygotować cukier lawendowy, wykorzystywany do wypieków, deserów czy słodzenia herbaty; olejek lawendowy wpływa tonująco na układ nerwowy; substancje zawarte w kwiatach i liściach lawendy są pomocne przy różnych kłopotach z układem trawiennym; napar z kwiatów lawendy działa rozluźniająco na mięśnie; jest skutecznym środkiem zwalczającym fizyczne objawy wywołane stresem; ze świeżych kwiatów przyrządza się napary o działaniu uspokajającym i antyseptycznym;
• Melisa - ma cytrynowy aromat, dodaje się ją w celu nadania potrawom orzeźwienia; przygotowuje się z niej różnego rodzaju napoje herbaty, drinki, likiery, toniki, lemoniady, sorbety itp; można ją dodać do sałatek, zup i twarogów; można nią doprawić ryby, cielęcinę, wołowinę i drób; suszona melisa dodawana jest także do potraw na bazie jajek i marynat; świeże liście rośliny bardzo często stanowią element dekoracyjny potraw; ma właściwości uspokajające; łagodzi objawy pobudzenia nerwowego, długotrwałego stresu, nerwicy; napój z liści melisy pomaga również pozbyć się uciążliwych bólów migrenowych oraz zniwelować objawy przewlekłego zmęczenia organizmu; łagodzi uczucie niestrawności; rozluźnia spięte mięśnie gładkie jelit; wzmacnia serce i układ krwionośny, zwalcza niektóre wirusy i bakterie oraz wykazuje działanie przeciwzapalne; wchodzi w skład preparatów poprawiających kondycję włosów i cery;
• Mięta pieprzowa - świeże listki można dodać do sałatek, mięs, czy wody; można też dodać do koktajli, lemoniady, kefiru, maślanki czy zsiadłego mleka, dzięki czemu otrzymamy orzeźwiający napój; sprawdzi się też jako przyprawa do mięs i sosów; posiekana mięta świetnie komponuje się z daniami z ryżu, fasoli, kuskusu i ciecierzycy; ususzone listki nadają się też do przyrządzenia herbaty, która pomoże w problemach trawiennych, czy chorobach wątroby; suszoną miętą można posypywać omlety, ziemniaki smażone na patelni lub w warzywa; doskonale komponuje się z kozim serem; ma zastosowanie w zaburzeniach trawienia (nudnościach, niestrawności), w bólach żołądka oraz kolkach jelitowych; wykazuje działanie rozkurczowe; działanie przeciwświądowe, miejscowo znieczulające i przeciwzapalne; olejek z mięty pieprzowej jest wsparciem w leczeniu kataru, a także przy zapaleniu zatok czy łagodzenia objawów grypy i przeziębienia; działa odstraszająco na komary;
• Oregano - jest znakiem rozpoznawczym kuchni włoskiej (dodawane do pizzy, spaghetti bolognese, carbonara oraz lasagne) oraz kuchni greckiej (dodawane do sałatki greckiej, mousaki czy faszerowanych papryk); dobrze komponuje się z różnymi typami dań: podkreśla smak i aromat zup, sosów, potraw wegetariańskich, drobiowych, wołowych i cielęcych; ma korzystne działanie dla układu trawiennego człowieka; niweluje wzdęcia i nadmiar gazów w jelitach, przynosi ukojenie przy bólach żołądkowych, zwalcza zgagę i niestrawność; wspomaga leczenie wrzodów żołądka i niedoczynności wątroby; stosowane jest do leczenia infekcji górnych dróg oddechowych, układu moczowego, zbicia gorączki i pozbycia się wirusa opryszczki;
• Rozmaryn - stosuje się go do wielu potraw; wspaniale podkreśla smak mięs, ryb i warzyw - m.in. cukini, papryki, ziemniaków; można go również dodać do zup i sałatek, a nawet do deserów; wykazuje działanie antybakteryjne, przeciwgrzybiczne oraz antyseptyczne; pobudza krążenie krwi, wzmacnia nerwy i poprawia pamięć; dzięki działaniu usprawniającemu przepływ krwi do głowy i mózgu znakomicie wspomaga koncentrację; wzmacnia siły obronne organizmu; reguluje trawienie; polecany jako dodatek do ciężkich i wzdymających potraw; jest naturalnym i skutecznym środkiem konserwującym, dlatego często dodaje się go do mięs.
• Rukola - można spożywać na surowo, podsmażać, jak i gotować; stanowi doskonały dodatek do past, sałatek i kanapek; można ją komponować z serami (szczególnie pleśniowymi), świeżymi lub suszonymi pomidorami, ugotowanymi jajkami, czy mięsem; świetnie sprawdza się w kuchni włoskiej – na pizzy, w makaronach i rozmaitych sałatkach, na przykład podsmażona na oliwie; ma nieocenione właściwości prozdrowotne; wspiera procesy trawienne, wzmacnia układ immunologiczny, działa antywirusowo i oczyszcza z toksyn; podnosi odporność organizmu i zapobiega zakażeniom; wspiera regulację czynności nerek i wydzielanie insuliny; wspomaga odchudzanie; zapobiega anemii; poprawia kondycję i wygląd skóry; wpływa korzystnie na wzrok;
• Szałwia lekarska - może być używana zarówno w formie ususzonej, jak i świeżej; nadaje daniom orzeźwienia i soczystości; wspaniale pasuje do potraw tłustych, dzięki czemu są łatwiejsze do strawienia; ze względu na cytrynowy smak szałwia idealnie nadaje się do doprawienia drobiu;  skutecznie maskuje też nieprzyjemny zapach ryb, nadaje wyjątkowego aromatu kiełbasom, pasztetom oraz mięsnym farszom; można dodać odrobinę do sałatki warzywnej; świetnie komponuje się z pomidorami; powszechnie stosowana jest przy różnych schorzeniach; wykorzystuje się ją do sporządzenia płukanek, które zwalczają infekcje jamy ustnej oraz gardła; ma dobry wpływ na pracę układu trawiennego – herbata z szałwii pobudza narządy do produkcji soków żołądkowych, łagodzi zgagę, niweluje wzdęcia oraz zapewnia odpowiednią pracę jelit; leczy dolegliwości skórne, zmniejsza poczucie zmęczenia, obniża poziom cukru we krwi oraz łagodzi kaszel;
• Szczypiorek wieloletni - świeży szczypiorek jest niezastąpiony w domowej kuchni a przede wszystkim podczas śniadania; świetnie smakuje w jajecznicy, twarożku czy dodany do kanapek lub sałatek; dopełnia smak mięs czy ryb; ze względu na dużą ilość witaminy C powinien być spożywany na świeżo; poprawia trawienie, obniża poziom cholesterolu i ciśnienie krwi; ma właściwości antybakteryjne i odkażające; wykorzystywany dla wzmocnienia odporności oraz w leczeniu chorób pęcherza moczowego, nerek i przy zaburzeniach oddychania;
• Kocimiętka - jej zapach można porównać do piżma połączonego z miętą; świeże liście można użyć do sałatek w celu zaostrzenia ich smaku; suszona nadaje się do pieczonych warzyw, pasztetów i dań z grilla; herbata z suszonej kocimiętki zapobiega rozwojowi infekcji; napary z kocimiętki pomagają przy: nerwach, bezsenności, palpitacji serca, niestrawności, kolkach jelitowych u dzieci, leczeniu przeziębień;
• Macierzanka - można używać zarówno świeżej, jak i suszonej; dodaje się ją do zup, potraw z warzyw, mięs – zwłaszcza pieczonych i duszonych, sosów, pizzy, serów, bigosu, zapiekanek, potraw z roślin strączkowych, wędlin, pasztetów oraz omletów; macierzanka wzmaga apetyt, a także poprawia trawienie; ma działanie przeciwzapalne oraz zapobiega wzdęciom; można ją wykorzystać do leczenia infekcji dróg oddechowych, gdyż łagodzi objawy suchego kaszlu i ułatwia odkrztuszanie; pomaga na wzdęcia, bóle brzucha, biegunki, czy zaparcia;
• Szczaw krwisty - doskonały do sporządzania zupy szczawiowej oraz jako składnik sałatek; młode liście mają smak podobny do liści szczawiu i są wartościowym składnikiem surówek; należy do warzyw najbogatszych w beta-karoten - silny przeciwutleniacz, który niszczy wolne rodniki i opóźnia procesy starzenia; wzmacnia naczynia krwionośne, a także wykazuje działanie antyoksydacyjne; pomaga zachować skórze zdrowy i świeży wygląd; wspiera leczenie stanów zapalnych zatok, a także górnych i dolnych dróg oddechowych;
• Tymianek - ma ostry, przyjemny zapach, nadaje potrawom wyrazisty smak i aromat; doskonale pasuje do potraw tłustych, ciężkostrawnych, takich jak smażone mięsa, dania z kiełbasą, bekonem, roślinami strączkowymi; polecany jest także do ryb i owoców morza; bardzo dobrze komponuje się z potrawami z jagnięciny, drobiu i cielęciny; można nim także przyprawić sosy, masło ziołowe, a także pieczywo i surówki z pomidorami; ma silne właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne; pomaga przy biegunkach, zaparciach i niestrawnościach; dodany do potraw ułatwia ich trawienie i przyspiesza przemianę materii; jest niezastąpiony przy infekcjach gardła, migdałków i jamy ustnej; działa korzystnie na funkcjonowanie układu oddechowego.
  

Wybór ziół przedstawionych powyżej został ograniczony do najbardziej znanych roślin (nie jest to lista zamknięta :)). Również opisując daną roślinę skupiłam się na jej podstawowych właściwościach, zastosowaniu, czy działaniach leczniczych. Trudno bowiem w kilku zdaniach zawrzeć wszystkie informacje o wymienionych ziołach, dlatego zachęcam do pogłębienia wiedzy i poczytania na ich temat. Mnie zależało szczególnie na zwróceniu uwagi na tak delikatne roślinki, jakimi są zioła, ich wszechstronność, a także zalety uprawy i spożywania oraz prozdrowotne działanie na organizm człowieka.

Decydując się na założenie w ogrodzie rabaty ziołowej i poszukując dla niej dobrej lokalizacji, warto na pewno wziąć pod uwagę poniższe czynniki:

• bliskość domu (łatwy dostęp),
• nasłonecznienie (najlepiej stanowisko słoneczne, chociaż są wyjątki od tej normy, dlatego należy zawsze sprawdzić informacje o danej roślinie),
• jakość gleby (najlepiej lekka i przepuszczalna).                                              

Rabata ziołowa może stanowić osobne założenie ogrodowe, może być także zlokalizowana np w części warzywnika, czy innej przeznaczonej w tym celu rabacie czy grządce. Jednakże ze względu na swój efekt dekoracyjny, zioła będą pięknie się prezentować również na rabatach kwiatowych oraz bylinowych. Należy jednak wtedy wziąć dodatkowo pod uwagę docelową wielkość rośliny oraz otaczających ją kwiatów i bylin, aby zapewnić jej wystarczająco dużo miejsca. Większość ziół jest odporna na suszę, jednak w czasie największych upałów należy pamiętać także o podlewaniu. Warto zwrócić również uwagę na konieczność cięcia, co pobudza zioła do rozkrzewienia.

Przy okazji tematu ziół nie mogę nie wspomnieć także o dzikich ziołach, które możemy znaleźć w lesie czy na łące. Zwykle zawierają one więcej witamin i innych cennych substancji, niż te w ogrodzie, więc warto również je uprawiać. Wymienić można tu pierwiosnek wyniosły (listki nadają się na sałatkę, a kwiaty do dekoracji ciast), fiołki wonne (oryginalna ozdoba sałatek i deserów; można z nich zrobić słodki syrop), bluszczyk kurdybanek (aromatyczny dodatek do sałatek lub warzyw), podagrycznik (posiada jadalne kłącza, łodygi, liście i nasiona), czosnaczek pospolity (można go dodać do twarożku, masła ziołowego czy sosów sałatkowych) czy szczawik zajęczy (listki idealnie pasują do masła ziołowego i sałatek, świetnie gaszą pragnienie). Oczywiście lista dzikich ziół jest również bardzo długa, ale na pewno warta przestudiowania i wyrobienia własnej opinii.

Na koniec tego ciut przydługiego wpisu chciałabym podkreślić, że nie trzeba mieć ogrodu, aby uprawiać zioła. Jeśli posiadamy nawet niewielki balkon, to również tam możemy założyć ogródek ziołowy, wykorzystując do tego skrzynki balkonowe lub większe pojemniki. Najlepiej użyć w tym celu podłoża uniwersalnego z dodatkiem długo działających nawozów, aby nie musieć często dokarmiać roślin, oraz pamiętać o systematycznym podlewaniu, żeby podłoże było stale lekko wilgotne. Zioła odwdzięczą się nam niezwykłym zapachem, nie wspominając o niezrównanych walorach smakowych nadawanych przyprawianym potrawom.